Σε όλη την ιστορία του πλανήτη μας, λίγα πλάσματα έχουν αιχμαλωτίσει την ανθρώπινη γοητεία όπως οι δεινόσαυροι. Αυτοί οι κολοσσοί που κάποτε κατοικούσαν στη Γη τώρα γεμίζουν τις οθόνες, τα βιβλία, ακόμη και τα συρτάρια των παιχνιδιών μας για όσο θυμόμαστε. Ωστόσο, μετά από μια ζωή με τη μνήμη των δεινοσαύρων, τους γνωρίζουμε όσο νομίζουμε;
Στη συνέχεια, στον ιστότοπό μας εμβαθύνουμε σε ένα από τα μεγάλα μυστήρια της εξέλιξης: Γιατί εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι;
Πότε υπήρξαν οι δεινόσαυροι;
Ονομάζουμε δεινόσαυρους τα ερπετά που περιλαμβάνονται στην υπερτάξη Dinosauria, από το ελληνικό deinos, που σημαίνει «τρομερός», και sauros, που μεταφράζεται ως «σαύρα», αν και δεν πρέπει να συγχέουμε τους δεινόσαυρους με τις σαύρες, όπως ανήκουν σε δύο διαφορετικές κατηγορίες ερπετών.
Το αρχείο απολιθωμάτων δείχνει ότι οι δεινόσαυροι πρωταγωνίστησαν στην Μεσοζωική εποχή, γνωστή ως η «Εποχή των Μεγάλων Ερπετών». Το παλαιότερο απολίθωμα δεινοσαύρου που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα (δείγμα του είδους Nyasasaurus parringtoni) είναι περίπου 243 εκατομμυρίων ετών και επομένως προέρχεται από τομέση Τριασική περίοδος Εκείνη την εποχή, οι σημερινές ήπειροι ενώθηκαν για να σχηματίσουν μια μεγάλη ξηρά γνωστή ως Παγγαία. Το γεγονός ότι οι ήπειροι δεν χωρίζονταν από τη θάλασσα επέτρεψε στους δεινόσαυρους να εξαπλωθούν γρήγορα στην επιφάνεια της γης. Ομοίως, η διάσπαση της Πανγαίας στα ηπειρωτικά τετράγωνα της Λαυρασίας και της Γκοντβάνα κατά την Πρώιμη Ιουρασική τόνωσε τη διαφοροποίηση των δεινοσαύρων, δημιουργώντας αμέτρητα διαφορετικά είδη.
Ταξινόμηση των δεινοσαύρων
Αυτή η διαφοροποίηση ευνόησε την εμφάνιση δεινοσαύρων με πολύ ποικίλα χαρακτηριστικά που παραδοσιακά ταξινομούνται σε δύο τάξεις ανάλογα με τον προσανατολισμό της λεκάνης τους:
- Saurischia (Saurischia): τα άτομα που περιλαμβάνονται σε αυτήν την κατηγορία είχαν ηβική ρίζα κάθετα προσανατολισμένη. Χωρίστηκαν σε δύο κύριες γενεαλογίες: θερόποδα (όπως Velociraptor ή Allosaurus) και σαυρόποδα (όπως Diplodocus ή Brontosaurus).
- Ορνιθίσχια (Ορνιθίσχια): ο ηβικός κλάδος των μελών αυτής της ομάδας ήταν προσανατολισμένος διαγώνια. Αυτή η σειρά περιλαμβάνει δύο κύριες γενεαλογίες: τους θυροφόρους (όπως ο Στεγόσαυρος ή ο Αγκυλόσαυρος) και τα κεράποδα (όπως ο Παχυκεφαλόσαυρος ή ο Τρικεράτοπος).
Μέσα σε αυτές τις κατηγορίες, μπορούμε να βρούμε ζώα με πολύ μεταβλητό άνοιγμα φτερών, από τον Compsognatus, τον μικρότερο δεινόσαυρο που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα, παρόμοιο σε μέγεθος με αυτό μιας κότας, μέχρι τον τρομερό Brachiosaurus, ο οποίος έφτασε στο εντυπωσιακό ύψος 12 μέτρα.
Οι δεινόσαυροι είχαν επίσης τις πιο διαφορετικές μορφές τροφής. Αν και είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί με βεβαιότητα η συγκεκριμένη διατροφή κάθε είδους, θεωρείται ότι ήταν ως επί το πλείστον φυτοφάγα, αν και υπήρχαν και αρκετοί σαρκοφάγοι δεινόσαυροι, μερικοί από τους οποίους Θήραζαν άλλους δεινόσαυρους, όπως τον περίφημο Tyrannosaurus rex. Ορισμένα είδη, όπως ο Baryonyx, τρέφονταν επίσης με ψάρια. Υπήρχαν εκείνοι που ακολούθησαν παμφάγα δίαιτα και πολλοί δεν απέρριψαν τα πτώματα. Για περισσότερες λεπτομέρειες, μην χάσετε το παρακάτω άρθρο: «Τύποι δεινοσαύρων που υπήρχαν».
Αν και αυτή η ποικιλομορφία των μορφών ζωής τους διευκόλυνε να αποικίσουν ολόκληρο τον πλανήτη σε όλη τη Μεσοζωική εποχή, η αυτοκρατορία των δεινοσαύρων έφτασε στο τέλος της με τους τελευταίους παλμούς της Κρητιδικής περιόδου, 66 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Θεωρίες εξαφάνισης δεινοσαύρων
Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων είναι για την παλαιοντολογία ένα παζλ χιλίων κομματιών και μια δύσκολη λύση. Συνέβη για μία μόνο καθοριστική αιτία ή ήταν το αποτέλεσμα της καταστροφικής χρονικής σύμπτωσης πολλών γεγονότων; Ήταν μια ξαφνική και απότομη διαδικασία ή μια παρατεταμένη διαδικασία με την πάροδο του χρόνου;
Το κύριο εμπόδιο στην εξήγηση αυτού του μυστηριώδους φαινομένου είναι η ελλιπής φύση των απολιθωμάτων: δεν διατηρούνται όλα τα δείγματα στο επίγειο υπόστρωμα, γεγονός που μας δίνει μια ατελή ιδέα για την πραγματικότητα της εποχής. Όμως χάρη στη συνεχή τεχνολογική πρόοδο, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αποκαλυφθεί νέα δεδομένα που μας επιτρέπουν να δώσουμε κάπως σαφέστερες απαντήσεις στο ερώτημα πώς εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι
Πότε εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι;
Η χρονολόγηση με ραδιοϊσότοπο τοποθετεί την εξαφάνιση των δεινοσαύρων περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια πριν Πότε λοιπόν εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι; Κατά την Ύστερη Κρητιδικήπερίοδο της Μεσοζωικής εποχής. Ο πλανήτης μας ήταν εκείνη την εποχή ένας τόπος ασταθούς περιβάλλοντος, με ριζικές αλλαγές στη θερμοκρασία και τη στάθμη της θάλασσας. Αυτές οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει στην απώλεια ορισμένων βασικών ειδών στα οικοσυστήματα της εποχής, αλλοιώνοντας τις τροφικές αλυσίδες των ατόμων που παρέμειναν.
Πώς εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι;
Αυτή ήταν η σκηνή όταν ξεκίνησαν οι ηφαιστειακές εκρήξεις Deccan Steps στην Ινδία, απελευθερώνοντας θείο και αέρια άνθρακα σε μεγάλες ποσότητες, ενισχύοντας την υπερθέρμανση του πλανήτη και όξινη βροχή.
Σαν να μην έφτανε αυτό, ο πιο δημοφιλής κατηγορούμενος για την εξαφάνιση των δεινοσαύρων δεν άργησε να φτάσει: Πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, τη Γη επισκέφτηκε ένας αστεροειδής διαμέτρου περίπου 10 km, ο οποίος συνετρίβη σε αυτό που σήμερα ονομάζεται χερσόνησος Γιουκατάν στο Μεξικό και άφησε πίσω του τον κρατήρα Chicxulub, ο οποίος έχει μήκος 180 χιλιόμετρα.
Αλλά αυτή η τεράστια τρύπα στην επιφάνεια της γης δεν ήταν το μόνο πράγμα που έφερε ο μετεωρίτης: η άγρια σύγκρουση προκάλεσε μια σεισμική καταστροφή που συγκλόνισε τη Γη. Επιπλέον, η ζώνη πρόσκρουσης ήταν πλούσια σε θειικά και ανθρακικά άλατα, τα οποία απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα προκαλώντας όξινη βροχή και καταστρέφοντας προσωρινά το στρώμα του όζοντος. Πιστεύεται επίσης ότι η σκόνη που σηκώθηκε από τον κατακλυσμό θα μπορούσε να έχει παρεμβάλει ένα στρώμα σκότους μεταξύ του Ήλιου και της Γης, μειώνοντας τη φωτοσύνθεση και βλάπτοντας τα φυτικά είδη. Η φθορά της βλάστησης θα σήμαινε την καταστροφή των φυτοφάγων δεινοσαύρων, που θα έσυραν τα σαρκοφάγα μαζί τους στον γκρεμό της εξαφάνισης. Έτσι, λόγω των μορφών εδάφους και της κλιματικής αλλαγής, οι δεινόσαυροι δεν μπορούσαν να ταΐσουν και ως εκ τούτου άρχισαν να πεθαίνουν.
Γιατί εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι;
Οι πληροφορίες που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα έχουν προκαλέσει αμέτρητες θεωρίες για την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα. Υπάρχουν εκείνοι που δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην πρόσκρουση του μετεωρίτη ως την απότομη αιτία της εξαφάνισης των δεινοσαύρων. Άλλοι πιστεύουν ότι η περιβαλλοντική διακύμανση και η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα της εποχής προκάλεσαν τη σταδιακή εξαφάνισή του. Ξεχωρίζουν επίσης οι υποστηρικτές μιας υβριδικής υπόθεσης: αυτή η θεωρία προτείνει ότι οι κλιματικές συνθήκες και ο μαινόμενος ηφαιστειασμός οδήγησαν την αργή μείωση των πληθυσμών των δεινοσαύρων, οι οποίοι ήταν ήδη σε ευάλωτη κατάσταση όταν ο μετεωρίτης έφτασε για να παραδώσει το πραξικόπημα της χάρης.
Τι λοιπόν προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων; Αν και δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, η υβριδική υπόθεση είναι η πιο υποστηριζόμενη θεωρία γιατί υπερασπίζεται ότι υπήρξαν αρκετοί παράγοντες που οδήγησαν στην εξαφάνιση των δεινοσαύρων κατά την ύστερη Κρητιδική περίοδο.
Ζώα που επέζησαν από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων
Αν και η καταστροφή που προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων είχε παγκόσμιο αντίκτυπο, ορισμένα είδη ζώων κατάφεραν να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν μετά τον κατακλυσμό. Αυτή είναι η περίπτωση ορισμένων ομάδων μικρών θηλαστικών, όπως το Kimbetopsalis simmonsae, ένα είδος του οποίου τα άτομα είναι φυτοφάγα παρόμοια στην εμφάνιση με τους κάστορες. Γιατί εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι και όχι τα θηλαστικά; Αυτό οφείλεται στο ότι, όντας μικρότεροι, χρειάζονταν λιγότερο φαγητό και μπορούσαν να προσαρμοστούν καλύτερα στο νέο τους περιβάλλον.
Αντιστάθηκαν επίσης σε ορισμένα έντομα, πεταλοειδή καβούρια ή στους αρχαϊκούς προγόνους των σημερινών κροκοδείλων, θαλάσσιων χελωνών και καρχαριών. Επίσης, εκείνοι οι λάτρεις των δεινοσαύρων που μπορεί να συγκλονιστούν από τη σκέψη ότι δεν θα δουν ποτέ ένα ιγκουανόδον ή πτεροδάκτυλο θα πρέπει να θυμούνται ότι αυτά τα προϊστορικά πλάσματα δεν εξαφανίστηκαν ποτέ πραγματικά: μερικά ζουν ακόμα ανάμεσά μας. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ εύκολο να τους δούμε κάθε μέρα να κάνουν μια βόλτα στην εξοχή ή όταν βιαζόμαστε στους δρόμους των πόλεων μας. Αν και μπορεί να φαίνεται απίστευτο, μιλάμε για πουλιά
Κατά τη διάρκεια της Ιουρασικής περιόδου, οι δεινόσαυροι των θηρόποδων υπέστησαν μια μακρά διαδικασία εξέλιξης, δημιουργώντας διαφορετικά είδη αρχαϊκών πτηνών που συνυπήρχαν με τους υπόλοιπους δεινόσαυρους. Όταν συνέβη η καταστροφή του Κρητιδικού, μερικά από αυτά τα πρωτότυπα πουλιά κατάφεραν να επιβιώσουν, εξελισσόμενα και διαφοροποιώντας μέχρι να φτάσουν στις μέρες μας.
Δυστυχώς, ακόμη και αυτοί οι σύγχρονοι δεινόσαυροι είναι τώρα σε παρακμή και ο λόγος της παρακμής τους είναι εύκολο να εντοπιστεί: είναι η ανθρώπινη επίδραση. Η καταστροφή των αντίστοιχων βιοτόπων τους, η εισαγωγή ανταγωνιστικών εξωτικών ζώων, η υπερθέρμανση του πλανήτη, το κυνήγι και η δηλητηρίαση έχουν προκαλέσει την εξαφάνιση συνολικά 182 ειδών πτηνών από το έτος 1500, ενώ περίπου 2000 άλλα υφίστανται κάποιο βαθμό απειλής. Το ασυνείδητό μας είναι ο επιταχυνόμενος μετεωρίτης που αιωρείται πάνω από τον πλανήτη.
Λέγεται ότι αυτή τη στιγμή γινόμαστε μάρτυρες ζωντανής και σκηνοθετημένης έκτης μεγάλης μαζικής εξαφάνισης. Αν θέλουμε να αποφύγουμε την εξαφάνιση των τελευταίων δεινοσαύρων, πρέπει να αγωνιστούμε για τη διατήρηση των πτηνών και να επιφυλάξουμε υψηλό βαθμό σεβασμού και θαυμασμού για τους φτερωτούς αεροναύτες με τους οποίους συναντάμε καθημερινά: εκείνα τα περιστέρια, τις κίσσες και τα σπουργίτια που είναι τόσο συνηθισμένοι να βλέπουν να μεταφέρουν τα εύθραυστα κούφια οστά τους μια κληρονομιά γιγάντων.
Τι συνέβη μετά την εξαφάνιση των δεινοσαύρων;
Η πρόσκρουση του μετεωρίτη και του ηφαιστείου ευνόησε τη δημιουργία σεισμικών φαινομένων και πυρκαγιών που αύξησαν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά αργότερα, η άνοδος της σκόνης και της τέφρας που σκοτείνιασε την ατμόσφαιρα και εμπόδισε τη διέλευση των ακτίνων του ήλιου προκάλεσε ψύξη του πλανήτη Αυτή η απότομη μετάβαση μεταξύ ακραίων θερμοκρασιών προκάλεσε η εξαφάνιση του 75% περίπου των ειδών που κατοικούσαν στη Γη.
Ακόμα κι έτσι, δεν άργησε να εμφανιστεί ξανά η ζωή σε αυτό το κατεστραμμένο περιβάλλον. Το στρώμα της ατμοσφαιρικής σκόνης άρχισε να διασπάται, αφήνοντας μέσα το φως. Βρύα και φτέρες άρχισαν να αναπτύσσονται στις πιο πληγείσες περιοχές. Οι υδρόβιοι βιότοποι, που είχαν πληγεί λιγότερο, πολλαπλασιάστηκαν. Η λίγη πανίδα που είχε καταφέρει να επιβιώσει από την καταστροφή πολλαπλασιάστηκε, εξελίχθηκε και εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη. Μετά την πέμπτη μαζική εξαφάνιση που εξαφάνισε τη βιοποικιλότητα της Γης, ο κόσμος συνέχισε να γυρίζει.
